Englisch
De ThomasFilm van januari 2021 was Spirited Away, van regisseur Hayao Miyazaki. Voor deze film ontving hij een Academy Award (een Oscar). Vanwege de lockdown bekeken we de film via Netflix en bespraken deze daarna. Een bijzondere keuze, die Japanse animefilm. Wat wil die ons vertellen over menszijn, angst en vrijheid?
Netflix vertelt ons:
De film opent met een familie-uitje dat strandt in een verlaten pretpark waar de ouders van de tienjarige Chihiro prompt veranderen in enorme varkens. Het park blijkt een rustplek voor allerhande goden en geesten die hun tijd tussen de mensen achter de rug hebben. Chihiro leert de absurde regels van haar nieuwe, op wankel kapitalistische leest geschoeide wereld — samen met vriendje Haku — en transformeert van een doorsnee verwend meisje in een zelfverzekerde heldin. Een onvergetelijk avontuur.
Tot zover de Disney-achtige omschrijving van de film. Wij vullen deze aan: een film die openlijk is gebaseerd op het Shintoïsme (de belangrijkste religie van Japan) gaat verder dan het hart, hij raakt de ziel. Er wordt een groot contrast geschetst tussen de materiële filosofie en de spirituele: brengt het bezit van zaken ons meer, of komen we vanuit ons menszijn juist verder? Japan is een Oosters land dat als geen ander met de Westerse mentaliteit aan de slag is gegaan. Je dood werken is er normaal. Shintoïsme ziet het zielsverband tussen mensen en dingen. De film toont de levensweg die ieder mens moet gaan. Een route, de ontwikkeling naar bepaalde deugden. Van angst naar zelfstandigheid. Je hebt je eigen goede en kwade kanten en daar heb je het mee te doen.
Vrijheid voor de één, gevangenis voor de ander
Een groot deel van de film is gesitueerd in een badhuis. In dat badhuis, een vreugdehuis van het kapitalisme, is werken het grootste goed, werken en goudstukken verdienen. De gast wordt behandeld als een god, vooral als die met goud strooit.
Chihiro is 10 en een bang kind dat haar ouders wil beschermen omdat ze zichzelf daarmee beschermt. Ze staat symbool voor het vinden van een balans tussen heden en verleden, westen en oosten, het zoeken naar verbinding. Ze werkt hard in het badhuis waar ze in verzeild raakt, is trouw aan haar vrienden die ze daar maakt en weet die balans te herstellen die is verloren nadat de rivier bij het badhuis is drooggelegd en waarbij het gebied de identiteit is verloren.
Chihiro weet ruimte te maken voor verzoening tussen verleden en heden. Ze leeft vanuit een idealisme van vasthoudend zijn in zeggen, doen, trouw zijn. Want die levenswijze helpt je uit de verslaving/slavernij van goud en aanzien.
Salary man – slaaf van aanzien en de maatschappij
De vader van Chihiro werkte mee aan het droogleggen van de rivier voor gebiedsontwikkeling, waar de film zich afspeelt. Met die drooglegging is de rivierdraak zijn thuis kwijtgeraakt, zijn identiteit. Vooruitgang werd belangrijker geacht dan de spirit van de rivier, het zijnsverband van het gebied. Er treedt vervuiling op, een vervuiling die wordt verbeeld door vieze gasten in het badhuis.
In de film raken Chihiro’s vader en moeder volledig in de ban van hun vraatzucht. Hierdoor veranderen ze in varkens, omdat de balans verstoord raakt. Chihiro wil niets liever dan haar ouders terugkrijgen en zij doet er alles aan om ze terug te veranderen in de ouders die ze zo hard nodig heeft. Het varkenshok is vlakbij het badhuis. Dat badhuis, gerund door een madam, kan ook heel goed een bordeel zijn. Die madam heeft een tweelingzus, haar spiegelbeeld. Een jin en jang-relatie: elkaar nodig hebben voor de balans.
Zelfvertrouwen vanuit je eigen identiteit
We zien Chihiro worstelen met haar eigen angsten, maar gaandeweg gaat ze vertrouwen op zichzelf. Chihiro leeft vanuit haar kern: zachtheid, zorgzaamheid, liefde geven, liefde verspreiden en moedig zijn. Hiermee verandert ze het systeem in het badhuis. Ze wordt aan het werk gezet als slaaf. Chihiro blijkt een heel liefdevol, gevend mens te zijn, die snel het vertrouwen wint van iedereen. De madam heeft hierdoor het systeem niet meer onder controle.
Ondertussen leert Chihiro wat de rol is van de naam bij jouw identiteit: weet je nog wie je bent als je die kwijt bent? De madam hernoemt haar in Sen, een onbeduidende naam. Haar eigen naam is koestert ze, die is haar geheim. Ze helpt uiteindelijk de rivierdraak aan diens vergeten naam, waarna die draak zijn kracht terugvindt. Deze, en enkele andere daden die Chihiro verricht, brengen haar en haar ouders weer bij elkaar en weer terug in hun eigen wereld.
Balans
De film dwingt je om na te denken: waar ligt je echte waarde? Is dat de balans tussen de natuur en jezelf, zoals Chihiro weet te herstellen? In Nederland vertalen we die echte waarde vaak naar ultieme vrijheid. Maar dat wordt vaak weer omgezet in consumentisme. Zo raak je jezelf kwijt. Want brengt consumeren echt geluk? Een maatschappij waarin consumentisme het hoogst haalbare is, is een beperkte samenleving, zou je kunnen zeggen.