Van afschuw naar aantrekking

Jasper Koopmans en Franziska Menge maken en spelen samen de theatervoorstelling De Soldaat
(#withfilter). Tijdens de repetities vertellen ze over hun fascinatie voor ‘de soldaat’ en hun inspiratiebronnen voor deze voorstelling. Op 4 mei 2024 is de voorstelling te zien in De Thomas, in het kader van Theater Na de Dam.

Hoe ver kan je gaan voor je eigen grond
Waarom willen jullie deze voorstelling maken?
Franziska: “Het begon bij een persoonlijke fascinatie die we allebei hebben voor soldaten. Daarover hebben we eerder een korte performance gemaakt in 2018.”
Jasper: “Ik ben vooral bezig met vragen als ‘hoe ver kan je gaan voor je eigen grond?’. En in het geval van de Tweede Wereldoorlog: ‘hoe heeft het ooit zo ver kunnen komen?’. Als je oorlogen bestudeert, dan ontdek je dat er een patroon in zit, van een politieke beweging naar een totale oorlog. Ik wil lering trekken uit de geschiedenis. De propagandawerking daarin vond ik altijd al interessant, de kunst van iets in beeld brengen. In de puberteit ontdekte ik al de kracht van propaganda en ook nu zie ik het weer in de documenten die ik verzamel over de Tweede Wereldoorlog. Dan werd er bijvoorbeeld verteld dat een leger een slag had gewonnen, een stad had veroverd, terwijl het in werkelijkheid helemaal fout ging. Eigenlijk net zoals we het nu ook zien gebeuren.”
Franziska: “Die beeldvorming fascineert mij ook. Hoe worden beelden van soldaten naar buiten gebracht, toen en nu? En vooral: hoe worden beelden van soldaten geënsceneerd?”

Pamfletten achter een piano
Welke inspiratiebronnen gebruiken jullie?
Franziska: “Dat zijn er veel. Ik heb me ondergedompeld in beelden uit de Tweede Wereldoorlog. Propagandamateriaal uit verschillende landen. Ook materiaal uit deze tijd, waarin de militaire esthetiek terugkomt in onze populaire cultuur. Heel veel computerspelletjes, popmuziekvideo’s van Ronnie Flex, Rihanna, modeshows, populaire films. Hoe wordt de soldaat daarin afgebeeld? Maar ook hoe het rekruteren van soldaten in Nederland en Duitsland werkt. Bijvoorbeeld de campagne generatie D en de aantrekkelijke beelden die worden neergezet van soldaat zijn en werken bij defensie.”
Jasper: “Franziska is meer bezig met de actuele bronnen en ik met die van vroeger. Die heb ik gevonden in rommelzaakjes. Soms komen de winkeleigenaren met de meest bijzondere documenten, bijvoorbeeld pamfletten die illegaal waren en achter een piano zijn bewaard.”

Avontuur vs grote destructie
Krijgt het publiek een eindconclusie mee over de soldaat?
Jasper: “Het is voor ons de kunst om het publiek zelf een mening te laten vormen.”
Franziska: “Helemaal objectief blijven zal niet lukken, maar we willen niet veroordelen.”
Jasper: “We hebben een afstand tot die wereld, maar we zoeken naar de ingang: wat maakt het juist wél aantrekkelijk? Hoe kan het ons wél raken? Het is best complex, we wisselen van afschuw naar aantrekking.”

Waar zit de afschuw en waar de aantrekking van de soldaat?
Franziska: “Tijdens mijn research wissel ik steeds tussen deze extremen. Dan zie ik de clips, de kameraadschap, de stoere uitstraling, het avontuur. Maar ook het verhaal dat verteld wordt: laten we samen vechten voor wat er echt toe doet! Na een uur achter elkaar naar deze beelden te hebben gekeken, begin ik daar echt in te geloven. En dan word ik weer kotsmisselijk als ik bedenk wat soldaat zijn óók kan beteken: dat je hartstikke dood gaat. Op de meest gruwelijke manieren.”
Jasper: “Voor mij gaat het over het gevoel dat je leeft. Je moet onder zo’n druk kunnen presteren. Dat geeft een kick en kan ook verslavend zijn. Een berg beklimmen met 18 kilo op je rug in een half uur. Je haalt alles uit het leven. Aan de andere kant is er het leed dat je anderen kunt aanrichten, de grote destructie. En PTTS, daar wordt niet veel over verteld, maar dat is ook heel erg aanwezig.”
Franziska: “Ik weet natuurlijk niet hoe het is om echt in een oorlog te zitten, ik kan het me eigenlijk niet voorstellen.”
Jasper: “Als je uit een oorlogsgebied komt, dan ga je die aantrekkingskracht niet meer vinden. We zijn ons er bewust van dat we geprivilegieerd zijn, dat we dit nu kunnen onderzoeken.”

De Soldaat is op 4 mei te zien in De Thomas. Meer informatie en kaarten via deze link.